John Ruskin
Beyoğlu’ndaki birçok yapı gibi, yıllarca hukuk
mücadelelerinde bulunmuş bu yapı, 1840’da “Passage Oriental” olarak açılmış,
fakat Türkler tarafından “Şark Aynalı Pasajı” olarak anılmış. İstiklal Caddesi’ni
Asmalımescit’e bağlayan bu pasaj, onlarca dükkanlık bir kapasiteye sahip. Tarihinde
ev sahipliği yaptığı dükkanlardan bazıları dönemin ünlü kitapçısı Koehler
Kardeşler, Mandus Matbaası, Kuaför Kristich, Terzi Mulieri, Polonez Şarküteri, İplikçi
Kalagas gibi dönemin ünlü mağazalarıymış. Yapının kültür-sanat açısından
öneminin ise, yapının Pera Salonu’nun 1901 yılında, Alexander Vallaury’nin
yönetiminde İstanbul’un ilk resim-heykel sergisine ev sahipliği yapmasından
ileri geldiği söylenebilir. 1916’ya kadar devam eden bu sergi süreci, 1916’da
Galatasaray Lisesi’ne devredilmiş ve 1952’ye kadar devam etmiş.
Passage Oriental’in tanınmasına asıl öncülük eden ise, ön
cephesindeki küçücük bir dükkanmış aslında. Pasajın açılışından bir süre sonra
bu küçük dükkan, Lebon Pastanesi (veya Şekerci Lebon) adıyla hayat bulmuş.
Sahibi Eduard Lebon’un Avrupa’dan getirttiği özel pasta fırınında yapılan pastalarla,
profiterollerle ve bunun yanı sıra iç mekan tasarımı ile ünlenen* bu pastane,
Orient Ekspres ile Avrupa’dan gelen sayılı zenginleri ağırlamış. Hatta Ahmet
Haşim, Namık Kemal, Ziya Paşa, Şinasi, Pierre Loti gibi büyük isimlere de açmış
kapısını. Beyoğlu’nda takım elbiseyle gezilen döneme tekabül eden tarihlerde bu
pastaneye gelmek isteyenler için, pastanenin yanında bir şapka kiralama dükkanı
bile mevcutmuş. Kalitesi ve lüks duruşuyla bilinen bu mekan, “chez Lebon, tout est bon” (Lebon'da her şey iyidir) diye anılırmış. Her
şeyiyle dört dörtlük olan bu pastane, 1920’lerde iç mekan tasarımında değişiklik
yapmak adına,** Fransa’dan Art-Nouveau tarzında fayans panolar getirtmiş -bu
panoların tedarikçisinin de Pera’nın ünlü züccaciyesi Decugis olduğu söylenir-.
Aslen dört mevsimi temsil eden bu panolardan, kış mevsimi temsil eden pano gelene
kadar kırılmış, yaz panosu ise daha sonradan sökülerek yerine bir ayna
takılmış. 1940 senesine gelindiğinde Lebon Pastanesi caddenin karşısına
taşınınca, bu pastanenin yerine Avedis Ohanyan Çakır tarafından Markiz
Pastanesi açılmış. Çakır, Paris’te bulunan Marquise de Sevigne çikolatacısının
kalitesinde ürün sunmayı hedeflediğinden, pastaneye Marquise (Markiz) ismini
vermiş. Markiz Pastanesi de Lebon Pastanesi gibi, önemli ve önde gelen isimleri
ağırlayan bir mekan olmuş; Haldun Dormen, Gülriz Sururi, Abidin Dino, Atilla
İlhan gibi birçok sanatçı tarafından ilgi görmüş. Öyle ki gösterilen bu ilgide
kaliteli ürünlerin yanı sıra, mimari düzenlemenin de çok büyük payı varmış.
1990 senesinde Aksoy grubu tarafından satın alınan yapı
restore edilerek***, 2003 senesinde tekrar hizmete açılmış ve pasajın iç
kısımlarındaki düzenlemelerle birlikte Mavi Jeans, Stefanel, L’Occitane gibi
mağazalar burada kendilerine yer bulmuş. Ön cephedeki mağaza ise kısa bir süre
Markiz Pastanesi adıyla hizmete devam etmiş, daha sonrasında Robert’s Coffee
adında kurumsal bir firmaya geçmiş. Aradan geçen birkaç seneden sonra ise, çoğumuzun
bildiği Yemek Kulübü olarak çıktı karşımıza; vitrininde dijital bir panoyla. Ayrıca
cadde kotunun altında 4 bodrum katı bulunan yapının, yaklaşık 360 metrekarelik
-1. katı da elektronik mağazası Darty’e kiralandı. Ardından kısa bir süre
sonra, Beyoğlu’ndaki birçok yapı gibi; bir meçhule sürüklenerek, ne olacağı
bilinmeden zincir vuruldu kapısına.
Tam şu noktada şunları da eklemek gerek sanırım, her bir
yanda mantar gibi türeyen avm’lere tıkılarak, tarihe tanıklık etmiş
yapılarımızı çürümeye terk ediyoruz. Belki de sıklıkla önünden geçip gittiğimiz
Passage Oriental, Beyoğlu’nun en yaşlı sakinlerinden biri olarak, kaderine terk
edilmiş durumda. Bilinenin aksine sadece İstiklal Caddesi’ne bakan 10,3 metrelik
bir cepheden ibaret olmayan yapı, Asmalımescit Caddesi’in büyük bir bölümünü
kaplayan yaklaşık 30 metrelik cephesiyle de her gün İstanbul tarihine tanıklık
etmeye devam ediyor. Passage Oriental bu yapılardan sadece biri,
yaşanmışlığının farkına varmamızı bekleyen onlarca yapı bekliyor bizleri. İçlerinde
yaşam olmayan bu yapılar, kendileri de yaşayamıyor bir süre sonra. Hepsinin, Narmanlı
Han gibi birer kremalı pastaya dönüşmeden korunabilmeleri dileğiyle.
Ece ARMAN
Restoratör & Mimarlık Öğrencisi
* Lebon Pastanesi’nin Eduard Lebon tarafından Passage
Oriental No. 434’e (Grand rue de Pera’da; Passage Oriental giriş cephesi
No.’su. Cadde, İstiklal Caddesi adını aldıktan sonra No. 362 olarak geçer) açılmadan
önce, ebeveynleri Louis ve Caroline Lebon ve ortakları Charles Bourdon
tarafından yine Passage Oriental No. 432’de, “Confiserie et Patisserie de St.
Petersbourg” adıyla akşam yemekleri verilen, çikolata ve pastasıyla da iddialı,
ayrıca balo ve partilere uygun içkili bir mekan açtığı söylenir. Ardından bu
ortakların birlikte giriş cephesindeki dükkan olan No. 434’e taşındığı,
sonrasında da Eduard Lebon’un ebeveynlerinin vefat etmesinden kısa süre sonra
ortaklığın bozulmasıyla birlikte, Charles Bourdon’un tekrar pasajın içindeki No.
432’deki dükkana döndüğü; Eduard Lebon’un ise No. 434’te sadece “Lebon
Pastanesi” adıyla bir işletme kurduğu düşünülmektedir.
 |
| İlk görselde Lebon ve Bourdon ortaklığının No.434'te olduğu, ikinci görselde ise sadece Lebon adının No.434'te olduğu görülmektedir. |
**Bazı kaynaklara göre, fayans panoların, Lebon Pastanesi buraya
taşındıktan sonra getirtildiği söylenir.
***
Yapının dış cephesi ve giriş mekanları korunmuş olsa da, Yemek Kulübü’nün
faaliyet gösterdiği sıralarda, mekanın 1.katında duvara asılan televizyonlar,
kablo kanalları gibi muhdes elemanlar mevcuttu. Pasajın iç mekan restorasyonuna
dair bilgi edinilemese de, internetten edinilen fotoğraflarla az da olsa fikir
sahibi olunabiliyor; fakat eski döneme dair fotoğraflar bulunamadığından kıyaslama yapılamıyor.
 |
| Yemek Kulübü 1.kat restore edilmiş kısım |
 |
| Passage Oriental, Aksoy Grubu'na devredildikten sonraki restorasyon çalışması |
